رضوان كالپوش

سطح زیر کشت ، تولید و میانگین عملکرد آفتابگردان در جهان و ایران : آفتابگردان یکی از چهار گروه عمده گیاهان روغنی است که از نظر سطح زیر کشت و تولید پس از سویا ، کلزا و بادام زمینی قرار دارد . سطح زیر کشت آن در جهان از 238/6 میلیون هکتار در سال 50-1948 به 960/20 میلیون هکتار در سال 2000 و 333/22 میلیون هکتار در سال 2003 رسیده که رشد آن در دهه 1990 در حدود 47 درصد بوده است . در طول زمانی مشابه عملکرد آفتابگردان از 603/0 تن در هکتار در سال 1948 به 255/1 تن در هکتار در سال 2000 افزایش یافته است . این در حالی است که در همین مدت عملکرد در کشورهایی نظیر آرژانتین ، برزیل ، آلبانی ، فرانسه ، یوگوسلاوی و استرالیا افزایش و در کشورهای دیگری نظیر مصر ، مراکش ، کنیا ، مالاوی ، بولیوی شیلی ، یونان ، مجارستان و ایتالیا کاهش یافته است . میزان تولید دانه آفتابگردان جهان 740/27 میلیون تن بوده است . عوامل مختلفی در این افزایش دخیل بوده که در مناطق مختلف جهان با اصلاح ژنتیکی اعمال روش های به زراعی و افزایش دانش فیزیولوژی گیاهی دستاورد نام برد . ارقام هیبرید آفتابگردان برای نخستین بار در اوایل دهه هفتاد نقطه عطفی در اصلاح آفتابگردان به شمار می رود . با استفاده از ارقام هیبرید افزایش یافته و ارقام هیبرید مقاوم به بیماری های عمده معرفی شدند که متعاقب کشت آفتابگردان در جهان گردیدند . استفاده از یافته های جدید تاثیر قابل است . این یافته ها عبارتند از تهیه و در دسترس بودن هیبریدهایی با طول دور ، مقاومت به خوابیدگی ، سازگاری محیطی بالا و مقاومت به بیماری ها . کاربرد استفاده از روش های جدید زراعی در مزرعه در این موفقیت ها سهیم بوده اند . تاریخچه : آفتابگردان sun flower بومی آمریکای شمالی بوده و به فراوانی در بسیاری از مناطق قاره آمریکا یافت می شود . گرچه تراکم جمعیت و پراکنش آن با افزایش شهرنشینی و چرای حیوانات و غیره کاهش یافته است ولی تنوع ژنتیکی آن را هنوز هم در جوامع بومی می توان یافت . آفتابگردان بومی به وسیله بومیان آمریکای شمالی مورد استفاده قرار می گرفت و شواهد باستان شناسی نشان می دهد که انواع طبق درشت و دانه درشت آن قرن ها قبل موجود بوده است . آفتابگردان توسط بعضی از بومیان آمریکایی ساکن شرق کوه های راکی مخلوط با سایر سبزیجات در تغذیه و همچنین به صورت کنسانتره مصرف می شده است . آفتابگردان توسط جهانگردان اسپانیایی در قرن شانزدهم به اروپا برده شده است و به عنوان یک گیاه زینتی کشت می گردید . ورود آفتابگردان به روسیه را در قرن هیجدهم نقطه عطفی در زراعت این محصول می توان در نظر گرفت زیرا بعد از ورود به روسیه به عنوان یک گیاه روغنی کشت گردیده است . پس از جنگ جهانی دوم و معرفی ارقام روسی از قبیل پرودویک که برای برداشت مکانیزه مناسب بودند سبب گردید که توسعه آفتابگردان به عنوان نبات تجارتی در آمریکا و اروپا مورد توجه قرار گیرد . کشف نر عقیمی سیتوپلاسمی به وسیله لکلرک در سال 1968 در فرانسه و به دنبال آن ژن برگشت دهنده باروری یا رستورر توسط کینمان در سال 1970 در آمریکا نقطه عطف دیگری بود که با تولید ارقام هیبرید پرمحصول و پر روغن باعث گردید که این نبات هرچه بیشتر مورد توجه قرار گرفته و سطح زیر کشت و تولید محصول آن هرچه سریع تر افزایش یابد . ورود آفتابگردان به ایران مقارن با جنگ جهانی اول بوده که به روایتی توسط سربازان روسی و به روایتی توسط تجار ایرانی و قفقازی و ارمنی وارد ایران گردیده است و محل توسعه زراعت این گیاه در مناطق نزدیک به مرز روسیه عمدتاً خوی ، مرند و مشکین شهر بوده که مصرف آجیلی داشته است . با شروع فعالیت شرکت توسعه کشت دانه های روغنی در سال 1346 زراعت آفتابگردان روغنی با زیر کشت 1719 هکتار و تولید 1447 تن دانه در سال اول شروع گردید . از سال 1348 بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر طی عقد قراردادی با دولت یوگسلاوی برنامه وسیعی را برای اصلاح و تولید دانه های روغنی به خصوص آفتابگردان منعقد نمود و در همان سال با شروع برنامه هیبریداسیون 34 لاین اینبرد نسل هفتم و هشتم به وسیله یوگسلاوها به ایران آورده شد و همراه با آن سلکسیون و تولید لاین های جدید اینبرد آغاز گردید . لاین های رستورر برای نخستین بار در سال 1352 به ایران وارد و مورد استفاده قرار گرفت . از سال 1357 با پیروزی انقلاب اسلامی کارشناسان ایرانی ادامه برنامه را به عهده گرفته و بدین ترتیب اولین هیبریدهای ایرانی آفتابگردان به اسامی مهر و شفق در سال 1366 معرفی گردیدند . در ادامه این برنامه در سال 1373 سه هیبرید جدید ,CMS31 x R-28 CMS31 x R-43 , CMS19 x R-43 معرفی و به نام های گلدیس ، آذرگل و گلشید نامگذاری گردیدند . با تاسیس و تجهیز آزمایشگاه بیماری های گیاهی بخش تحقیقات دانه های روغنی در سال 1375 فصل جدیدی در اصلاح آفتابگردان مقاومت به بیماری ها گشوده شده و با تعیین مقاومت لاین های رستورر اصلاح شده به دو بیماری عمده کشور یعنی سفیدک کرکی یا پلاسموپارا و زنگ آفتابگردان هیبریدهای جدیدی تولید و در آزمایشات مقدماتی ارزیابی شدند که تعدادی از این هیبریدها معرفی شده اند . تجهیز و راه اندازی آزمایشگاه ملی تجزیه روغن بخش تحقیقات دانه های روغنی در سال های 79-1378 افق جدیدی را در زمینه اصلاح کیفیت روغن ارقام جدید گشوده است که بعضی از نتایج آن را در حال حاضر با معرفی ارقام جدید می بینیم . خصوصیات گیاهی : آفتابگردان با نام علمی هیلیانتوس آنوس گیاهی است دیپلوئید (34=2n) یک ساله و از تیره مرکب که به صورت بوته ای استوار و بلند قامت رشد می کند طول دوره ای رشد آفتابگردان بسته به رقم و کلیه عوامل محیطی از حدود 80 تا 150 روز متغیر است . از تفاوت های اصلی بین انواع زراعی و اصلاح شده آفتابگردان با انواع وحشی آن وجود طبق های بزرگتر و عدم وجود ، یا وجود تعداد کمتری شاخه های جانبی در انواع زراعی و اصلاح شده است . جنس هیلیانتوس (Helianthus) اغلب موارد بلند و قوی – یک ساله و یا علفی چند ساله و ندرتاً درختچه مانند هستند بعضی از گونه ها دارای ریشه ای چند ساله اند ولی بیشتر گونه های چند ساله دارای ریزوم هستند و در مواردی محدود از غده و یا جوانه های محل یقه می رویند . ساقه ها یا ساده یا منشعب هستند و سرتاسر ساقه و سایر قسمت ها گیاه و دارای کرک شدید و گاهی پر کرک است . برگ ها از نظر قرار گرفتن بر ساقه یا متقابل یا متناوب هستند نخستین برگ های حقیقی همواره متقابل اند ولی در بعضی گونه ها بزودی متناوب می شوند برگ ها معمولاً دارای دم برگ بوده و رگ برگ های درخت مانند دارند گل آذین آفتابگردان در روی انتهای محور اصلی قرر دارد و در بعضی واریتهای پاکوتاه در روی انتهای انشعابات ساقه اصلی قرار دارد . قرص آفتابگردان دارای اندازه های مختلف است ولی در بعضی واریتها قطر آن به 40cm هم می رسد . براکته ها دارای ساختمان تخم مرغی یا مستطیل و نوک دار بوده و در 3 ردیف قرار دارند که روی هم قرار داشته و از گل محافظت می نمایند . گل های قرص آفتابگردان از دو نوع می باشند یکی از گل ها ردیف خارج که بلند و دارای رنگ زرد روشن بوده و Corolla آن باریک می باشد . این گل ها به طور کلی عقیم می باشند . گل های قرص آفتابگردان دارای رنگ ارغوانی یا قهوه ای می باشند و به تعداد زیادی به صورت حلقه ای از مرکز قرص شروع می شوند گل های وسط زودتر از گل های کناری می رسند . گل ها شامل دو زائده (Papuse scale) پاپوسی اسکال در قسمت فوقانی تخمدان یک (tubular corolla) مشتمل بر گلبرگ (Petal) که از راس تخمدان تولید می شود و پنج عضوند که (Stamen) با پرچم هایی که به هم پیوسته و تبدیل به لوله شده اند می باشند . تخمدان فوقانی مشتمل بر دو کارپل پیوسته با یک Loculus و یک تخمک قائده است که کلاله ی (Style) بلند ، گل و خامه (Stigma) را از وسط لوله پرچم در موقع رسیدن به خارج می راند . کلاله (Style) در نزدیک راس به دو قسمت تقسیم می شود که دو خامه ی بلند در نوک آن قرار دارد – پرچم ها قبل از پذیرا بودن سطح خامه (Stigma) دانه های گرده ی خود را در داخل لوله ای خارج می سازند بنابراین گل ها ( یعنی عضو مذکر زودتر از مونث می رسد ) و معمولاً دگرشکن می باشند و گرده افشانی به وسیله حشراتی که در سطح گل آذین در حرکت هستند انجام می گیرد . میوه آفتابگردان فندقه است و در حدود 1-2 سانتیمتر طول دارد و قائده ای آن به طرز تندی باریک شده و راس آن گرد است و خود میوه ها کم و بیش مسطح می باشند . دانه آفتابگردان برحسب واریته های مختلف مشخص و رنگی است و از سیاه تا سفید حتی خطوط مختلف رنگی ( قهوه ای ) در طول دانه وجود دارد ، دانه های محتوی 45-32 درصد روغن نیمه خشک است . ترکیب روغن بذر آفتابگردان بیشتر مربوط به شرایط محیطی به خصوص حرارت است . روغن بذر آفتابگردان در مناطق خیلی گرم مانند خوزستان ممکن است محتوی در حدود 21 درصد اسید لینولئیک و 65 درصد اسید اولئیک باشد . برعکس اگر در مناطق خیلی سرد امکان رسیدن دانه موجود باشد . بذر حاصل دارای 70 درصد اسید لینولئیک و فقط 15 درصد اسید اولئیک می باشد . ترکیب روغن بذر آفتابگردان به طور معمول شامل 60-55 درصد اسید لینولئیک و 30-25 درصد اسید اولئیک است . 3-1- شرایط اقلیمی : طیف سازگاری آفتابگردان وسیع است و از عرض جغرافیای حدود 40درجه جنوبی تا 55 درجه شمالی و از ارتفاع صفر تا 2500 متر از سطح دریا ( بسته به عرض جغرافیایی ) کاشته می شود . بیشترین بازدهی روغن آن در هکتار در ارتفاع کمتر از 1500 متر است . اما بطور کلی بعضی دیگر گیاهی روز کوتاه دانسته اند . با توجه به اینکه آفتابگردان طبیعتا گیاهی گرما دوست است هیچ گونه عکس العمل به بهاره سازی ندارد و اواع وحشی آن روز کوتاه می باشد ، به احتمال زیاد گیاهی روز کوتاه می باشد . به هرحال ، اکثر ارقام زراعی آفتابگردان نسبت به طول روز بی تفاوت می باشند . تولید تجارتی آفتابگردان که اساسا یک نبات خاص مناطق معتدل است ، در مناطق گرم – معتدل صورت می گیرد اما با اصلاح نژاد و انتخاب واریتهای تولید شده اند که با طیف وسیعی از شرایط سازگارند . هیچ علت ذاتی دال برآنکه این محصول نباید توسعه ی چشمگیری داشته باشد وجود ندراد تصور می شود که آفتابرگردان در برابر خشکی مقاوم است در صورتیکه اجازه دهیم که آفتابگردانها ضمن دوره ی رشد اصلی و در زمان گل دهی تحت فشار قرار گیرند . بازدهی روغن به نحوی قابل ملاحظه کاهش می یابد . نشانه اصلی تنش رطوبت در مرحله ی رویشی ، کاهش تعداد و اندازه برگهاست . اگر کمبود آب ادامه یابد ، بر گهای پایین می ریزند ارتفاع گیاه به میزانی قابل توجه ، کمتر از حد طبیعی خواهد بود . آفتابگردان از کلزا و سویا و ذرت به شوری مقاوم تر است و مقاومت آفتابگردان به شوری از گندم کمتر است و تقریبا مشابه سور گوم می باشد . به این طریق آفتابگردان در گروه گیاهان نسبتا مقاوم به شوری قرار می گیرند . عملکرد آفتابگردان از شوری حدود 5 دسی زمینس برمتر آسیبی نمی بیند . شوری حدود 9 دسی زیمنس برمتر سبب حدود 25 تا 30 درصد و شوری حدود 12 دسی زیمنس برمتر سبب حدود 50 درصد کاهش عملکرد آفتابگردان می گردد . خاک : آفتابگردان در خاک هایی که بافت آنها از شنی تا رسی تغییر کند ، به خوبی رشد می کند تحمل به شوری آن که 6 میلی ماوس در سانتی متر است ، آفتابگردان به عنوان یک گیاه دارای تحمل کم نسبت به شوری طبقه بندی می شود ولی با این حال تحمل آن از لوبیا یا سویا بیشتر است . ذرت ، گندم ، یولاف و سورگوم از این نظر متوسط هستند . در شوری 12 میلی ماوس در سانتیمتر ، درصد روغن 21% کمتر از مقدار روغن آفتابگردان هایی بود که در شوری 5/2 میلی ماوس در سانتیمتر کشت شده بودند . ترکیب اسیدهای چرب روغن با تغییر شوری خاک تغییر نکرد . جوانه زدن با غلظت نمک (Nacl) بیشتر از 7/0% تحت تاثیر واقع نشد ولی مقدار نمک یک درصد Nacl جوانه زدن را کاهش داد . جوانه زدن آفتابگردان در غلظت نمک 2% بین صفر تا 23% تغییر می کرد . آفتابگردان به PH خاک چندان حساس نیست . این گیاه در خاک هایی با PH 7/5 تا بیش از 8 در سطح وسیع می روید . PH بهینه به ویژگی های خاک بستگی دارد . PH 6 تا 2/7 یک PH تقریباً بهینه برای بسیاری از خاک هاست . PH کم ممکن است فعالیت باکتری های غیر همزیست تثبیت کننده ازت و فسفر قابل جذب را کاهش دهد و جذب آلومینیم و منیزیم را تا حد ایجاد مسمومیت افزایش دهد . PH بالا ممکن است سدیم قابل جذب را تا سطحی مسموم کننده افزایش و فسفر ، آهن و منیزیم قابل جذب را کاهش دهد . خاک ورزی : معمولاً خاک ورزی یا تهیه زمین شامل یک سری اعمال مکانیکی است که به منظور تهیه هرچه بهتر بستر خاک برای کشت محصول بر روی خاک اعمال می شود . آماده سازی خاک برای کشت بهاره – تابستانه گیاهان زراعی از قبیل آفتابگردان به ایجاد بهترین نسبت بین نوع ذرات خاک و خصوصیات تیپیک خاک به منظور افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک کمک می کند . روش های سنتی کشت شامل یک شخم مقدماتی برای خرد کردن بقایای زراعت قبلی و انجام عملیات بعدی برای تهیه بستر بذری است که حرارت ، تهویه رطوبت لازم برای جوانه زدن و رشد جوانه را به گونه ای رضایت بخش تامین نماید . ادواتی که برای شخم اولیه به کار می رود شامل گاوآهن برگردان دار ، گاوآهن دیسکی ، گاوآهن قلمی می باشد . این ادوات خاک را نرم کرده و بقایای گیاهی را با آن مخلوط می کند . نرم کردن خاک تهویه آن را که سبب افزایش رطوبت و فعالیت های بیولوژیکی دورن خاک می گردد ، افزایش می دهد . گاوآهن برگردان دار و دیسکی خاک را نیز برمی گردانند . زیر و رو شدن خاک سبب برهنه شدن سطح آن می شود . طبعاً زمانی که فرسایش خاک مشکل جدی بوده و یا حداکثر نگهداری برف مورد نظر باشد ، از سایر ادوات باید استفاده نمود . زیر و رو کردن خاک سبب گرم تر شدن خاک و افزایش ازت و پتاسیم موجود در دسترس گیاه می شود . در مناطق مرطوب شخم پاییزه خاک های لومی و رسی بیش از شخم بهاره موجب نرم شدن زمین و جذب رطوبت جهت جوانه زدن بذر در بهار می شود . لیکن شخم پاییزه بقایای زراعت سویا و سایر زراعت هایی که خاک را پودر می کنند ، ممکن است سبب ایجاد خاک سطحی بسیار نرمی شود که در مقابل فرسایش باد و آب آسیب پذیر است . گاوآهن برگردان دار معمولاً به عنوان اولین وسیله شخم در کشت آفتابگردان به کار می رود ولی استفاده از گاوآهن قلمی در سایر کشورهای جهان در حال افزایش است . گاوآهن قلمی بیشتر بقایای گیاهی را در نزدیکی سطح خاک باقی می گذارد . کنترل فرسایش ، کار آرا بودن در خاک های خشک و سرعت بیشتر مهمترین مزایای آن نسبت به گاوآهن های برگردان دار است . گاوآهن دیسکی تقریباً همان نیرویی را لازم دارد که گاوآهن برگردان ولی در خاک های بسیار سخت و خشک یا خاک هایی که برای گاوآهن برگردان دار بسیار سفت هستند ، به خوبی کار می کند . ادواتی که برای مرحله دوم عملیات تهیه زمین به کار می روند عبارتند از دیسک معمولی کولتیواتور ، هرس و وسائل مختلف صاف کردن زمین ، همه این ادوات جز کولتیواتورها بستر بذر را فشرده می کنند . این ادوات کلوخ ها را خرد می کنند و سبب ایجاد فضاهای کمتر در خاک می شوند . این ادوات خاک را در شرایط خوبی برای جوانه زدن بذر و در عین حال شدیداً در معرض فرسایش قرار می دهند . تناوب : ایجاد یک تناوب به چندین عامل که برای هر سیستم زراعی حیاتی هستند بستگی دارد : • فراهم آوری فرصتی برای کنترل کم هزینه علف های هرز • تضمین کنترل بیماری ها طوری که مانع از گسترش بیماری های مهم شود . • پخش کردن نیازهای کارگری و ماشین آلات کشاورزی • به حداکثر رساندن محصول و بالا بردن متوسط عملکرد مزرعه • تضمین حفظ سلامتی خاک و نگهداری پوشش گیاهی • فراهم آوردن یک بازده مثبت از هر گیاه در تناوب آفتابگردان یک گیاه کلاسیک برای استفاده در تناوب زراعی است . مقدار ترکیب موادی که آفتابگردان از عمق خاک به صورت بقایای گیاهی به سطح خاک منتقل کرده و بعد از برداشت در اختیار گیاه بعدی قرار می گیرد .[1] اهمیت بسیار زیادی دارد تولید 5/2 تن دانه در هکتار به طور میانگین حدود 50 کیلوگرم ازت 250 کیلوگرم فسفر و 225 کیلوگرم پتاس به سطح زمین منتقل می کند . بایستی اضافه نمود که در مقایسه با سایر گیاهان بهاره آفتابگردان طول دوره رویش کوتاه تری داشته و مزرعه برای تهیه زمین برای گیاه بعدی تناوب زودتر در اختیار قرار می گیرد . به منظور جلوگیری از گسترش بیماری های آفتابگردان باید از کشت مجدد آفتابگردان حداقل 5 سال در همان زمین اجتناب نمود . متاسفانه زارعین معمولاً با انگیزه های اقتصادی دوره زمان کمتری را برای تناوب در نظر گیرند که متعاقباً سبب توسعه بیماری در مزرعه می گردد . آفتابگردان در تناوب نسبت به سایر گیاهان زراعی بر روی کاهش علف های هرز تاثیر زیادی می گذارد . به عنوان مثال با افزایش دوره تناوب آفتابگردان از دو سال به 5 سال تعداد علف هرز انگل گل جالیز از 6 در هر بوته به کمتر از یک عدد کاهش می یابد زمانی که گل جالیز در مزرعه وجود داشته باشد ضروری است که در تناوب بعد از آفتابگردان از غلات پاییزه استفاده شود تا هم انتشار و هم رشد و نمو این علف هرز محدود گردد در زراعت آفتابگردان در ایران خسارت گل جالیز وجود ندارد . بحث مهم دیگری که در ارتباط با تناوب وجود دارد این است که اگر چندین نوع علف هرز که کنترل همه آنها با هم مشکل است در مزرعه وجود دارد با استفاده از آفتابگردان در تناوب می توان رشد بسیاری از آنها را کنترل نمود . به عنوان مثال علف هرز قیاق در مناطق کشت ذرت با وارد نمودن آفتابگردان در تناوب و استفاده از علف کش های انتخابی گرامینه ها بعد از کاشت در سالی که آفتابگردان کشت شده است این علف هرز را می توان کنترل نمود . از طرف دیگر برخی علف های هرز دو لپه ای که کنترل آنها در زراعت آفتابگردان مشکل است مانند گاو پنبه ، سلمه تره ، پیچک صحرایی و غیره در تناوب ذرت به راحتی کنترل می شوند . در مورد تناوب لازم است از بقایای سموم علف کش زراعت سال قبل در زراعت آفتابگردان اجتناب شود . برخی از علف کش ها ممکن است در خاک باقی مانده و اثر فیتوتوکسیک بر زراعت بعدی داشته باشد . نمونه بسیار معمول آن بقایای علف کش آترازین در تولید دانه و میزان روغن آفتابگردان است . مهمترین ملاحظات در تعیین توالی زراعی ، کنترل آفات و بیماری های آفتابگردان ، جلوگیری از کاستن رطوبت و حاصلخیزی خاک توسط آفتابگردان ، اثر زراعت قبلی بر آفتابگردان و اثر آفتابگردان بر زراعت بعدی است . آفتابگردان را باید جزء گیاهان وجینی به حساب آورد و آن را با گیاهان شتوی و علوفه ای لگومینوز در برنامه تناوب قرار داد . در برنامه تناوب می توان سال اول آفتابگردان کشت نمود ، بعد از آفتابگردان در بهار سال بعد سویا و در پاییز همان سال اقدام به کشت غلات پاییزه نمود . کشت چغندر – آفتابگردان – جو یا پنبه – آفتابگردان – جو یا آفتابگردان سویا – گندم یا آفتابگردان – جو یا گندم جزء برنامه های تناوب آفتابگردان می تواند قرار بگیرد . کودهای شیمیائی : تغذیه : همانند دیگر محصولات ، پیش از هر گونه توصیه کودی زارع و مشاور زراعی او باید همه اطلاعاتی را که در این زمینه در دسترس آنهاست در نظر بگیرند . این امر شامل زراعت های سال های قبل یا برنامه تناوبی ، آزمایش خاک ، ذخیره رطوبتی خاک و احتمالاً مقدار عملکرد مورد انتظار می شود . ازت و فسفر بیش از دیگر عناصر مورد نیاز آفتابگردان هستند . پتاسیم باعث تقویت ساقه و دیگر اندام های آفتابگردان می شود ، بنابراین در هنگام انتخاب نوع کود این نیاز پتاسیم را باید مدنظر قرار داد . بسیاری از کشاورزان نیز در مورد اهمیت گوگرد (سولفور) سوال می کنند . در پاسخ باید گفت که در مقایسه با دیگر گیاهان روغنی ، آفتابگردان نیاز کمتری به گوگرد دارد . برخی بررسی ها نشان داده است که کود ازته باعث افزایش درصد پروتئین دانه و کاهش درصد روغن آن می شود . اما این کاهش ناچیز درصد روغن با افزایشی که در عملکرد دانه به وجود می آید خیلی زود جبران شده و در واقع عملکرد روغن افزایش پیدا می کند . دیگر عناصر غذائی از قبیل روی ، به علت دخالت در جذب نیتروژن توسط آفتابگردان برای آن ضروری هستند . همچنین آفتابگردان به کمبود بر بسیار حساس است و برخی اوقات اثرات کمبود این عنصر دیده می شود . این کمبود معمولاً در سطح کوچکی از مزرعه دیده می شود و گیاهان مبتلا برگ های بالائی شان سخت ، بدشکل ، نکروزه و اغلب به رنگ برنزه در می آید و طبق ها نیز اکثراً کوچک و بدشکل می شوند . عملکرد آفتابگردان در خاک های حاصلخیز به حداکثر خود می رسد بنابراین اثر باقی مانده مصرف کود در سایر زراعت ها طی تناوب زراعی به نفع آفتابگردان است . استفاده مستقیم از کود در زراعت آفتابگردان ممکن است از طریق خاک و یا مصرف آن بر روی شاخ و برگ آفتابگردان باشد . معمولاً نیازی به دادن کودهای دامی به زراعت آفتابگردان نمی باشد ، ولی چنانچه ممکن بود می توان 20 تا 30 تن کود دامی را در پاییز با شخم به زیر خاک نمود . به طور کلی میزان کودهای شیمیایی مورد نیاز آفتابگردان 100 تا 150 کیلوگرم ازت خالص ، 50 تا 100 کیلوگرم فسفر و پتاس در هکتار می باشد که باید قبل از کشت در خاک مدفون گردد . استفاده از علف کش ها : برای کنترل علف های هرز و اجتناب از هدر رفتن علف کش از طریق تبخیر و یا تجزیه های نور شیمیایی لازم است بعضی علف کش ها با خاک مخلوط شوند . تبخیر علف کش و حرکت آن در آب موجود در خاک ممکن است سبب توزیع بهتر علف کش شده و غلظت یکنواختی از آن در خاک حاصل شود . مخلوط کردن علف کش با خاک برای تغییر توزیع نامنظم علف کش ها معمولاً توسط دیسک صورت می گیرد . دوبار به هم زدن با عمق مساوی لازم است . به هم زدن دوم باید در جهت عمود بر حرکت اول و یا حداقل در همان جهت باشد . با دوبار به هم زدن ، دیسک خاک را تا عمقی که می برد ، به هم می زند ولی توزیع یکنواخت علف کش تا عمقی انجام می شود که حدود 4 سانتیمتر کمتر از عمق برش خاک است . علف کش های قبل از کاشت که معمولاً در کشور ما توصیه می شوند تری فلورالین ( با نام تجارتی ترفلان ) ، پروفلورالین ( با نام تجارتی سونالان ) می باشند این علف کش ها بیشترین تاثیر را بر علف های هرز گندمیان و کمترین اثر را بر علف هرز دولپه ای دارند . پروفلورالین را ظرف 4 ساعت و تری فلورالین را ظرف 8 ساعت باید با خاک مخلوط کرد لیکن مصرف علف کش و نخستین اختلاط آن معمولاً طی یک عملیات انجام می شود . مقادیر توصیه شده برای مصرف علف کش در روی برچسب ها و با توجه به فرمول های ویژه آنها ارائه شده است . آن در یک فصل زراعی دارد . مزرعه ای که استقرار بوته های آن مناسب نباشد ، یا اینکه بین بوته ها فاصله زیادی افتاده باشد ، باعث ایجاد مشکلات بعدی در یکنواختی رسیدگی و کنترل علف های هرز می شود . عمق کاشت : عمق کاشت 3 سانتیمتر در خاک های مرطوب و یا زمانی که بارندگی قریب الوقوع باشد ، بهترین عمق کاشت است . اگر ضروری باشد جهت دست یابی به رطوبت ، بذر را می توان حداکثر در عمق 10 سانتیمتری کشت نمود . آفتابگردان حتی در رطوبت نزدیک به نقطه پژمردگی جوانه می زند . ولی نفوذ آب از پوست به کندی انجام می شود . لیکن اگر عمق کاشت از 7 سانتیمتر بیشتر شود ، جوانه زدن بذور ریز کمتر از بذور درشت خواهد بود . تراکم بوته و مقدار بذر : عملکرد آفتابگردان حاصل سه جزء است : 1) تعداد طبق در هکتار 2) تعداد دانه در طبق 3) متوسط وزن دانه . از آنجا که ارقام زراعی همه تک طبق می باشند ، بنابراین جزء 1 با جمعیت گیاه تعیین می شود ، دو جزء دیگر به وسیله جزء اول و رقم زراعی ، هوا و خاک و آفات آفتابگردان تعیین می گردد . آفتابگردان در تراکم های کم ، از طریق افزایش وزن دانه و تعداد دانه ها در طبق ، خود را با شرایط انطباق می دهد و از طریق کاستن وزن و تعداد دانه در طبق خود را با جمعیت زیاد هماهنگ می کند . عدم توافق در تراکم بوته بهینه امری عادی است . تفاوت های موجود در یک ناحیه به بزرگی تفاوت های بین کشورهای مختلف جهان است . در بسیاری از آزمایش ها که تفاوت تراکم اثری ندارد ، عملکردهای متوسط یا پایین نشان دهنده این است که عواملی غیر از تراکم عملکرد را محدود ساخته است از این رو حتی کمترین تراکم ها توانسته اند بیشترین محصول را تولید می کنند . = مقدار بذور مصرفی برحسب گرم درصد قوه نامیه ×1000 تاریخ گل کردن غالباً با تراکم هایی که با محیط انطباق یافته باشند ، تحت تاثیر واقع نمی شود . تراکم های بیش از حد موجب 1 تا 4 روز تاخیر در گل دهی می شود . ارتفاع غالباً با افزایش تعداد بوته کمی بیشتر می شود . با افزایش تراکم میزان خوابیدگی افزایش می یابد . چنین افزایش هایی معمولاً مربوط به در سایه قرار گرفتن ساقه و کاهش قطر آن است . یک عامل مهم در گسترش سریع پوسیدگی طوقه یا بیماری Sclerotinia Sclerotiorum تراکم های شدید است . موجود زنده عامل بیماری از طریق تماس ریشه گسترش می یابد و فاصله بیشتر بین بوته ها این تماس را کاهش می دهد . همان گونه که ذکر شد نتایج به دست آمده از آزمایشات برای تراکم های مختلف متفاوت است ولی جمع بندی این نتایج نشان می دهد با اینکه در شرایط کشور ما با بالا رفتن تراکم ، عملکرد نیز بالا می رود ولی وقتی این تراکم خیلی بالا برود قطر بوته ها کم و شکننده می شود . مناسب ترین فاصله بین خطوط که چرخ تراکتور نیز می تواند بین آنها حرکت کند 60 سانتیمتر و مناسبترین فاصله بین بوته ها 20 الی 25 سانتیمتر می باشد که انتظار در محاسبه میزان بذر برای یک جمعیت گیاهی مطلوب باید در نظر گرفته شود . مقدار بذر محاسبه شده برای خاک های شنی به مقدار 5% و برای خاک های دیگر به مقدار20% باید افزایش یابد تا برای تلفات بذر و یا جوانه ها پیش بینی لازم شده باشد . مقدار بذر توصیه شده غالباً بیش از حد لازم است . زیرا هزینه بذر در مقایسه با اغلب زراعت ها کم است . مشکلات سبز شدن و تلفات بوته در تراکم های بالا احتمال کمتری دارد تا تراکم های کم . جهت خطوط : آفتابگردان از جوانه زدن تا گل کردن گیاهی نوردوست است . طبق و برگ ها صبح ها در جهت مشرق و عصرها در جهت مغرب قرار می گیرند . حدود یک روز قبل از باز شدن گل های زبانه ای حرکت نورگرایی متوقف می شود و اغلب طبق ها به سمت مشرق قرار می گیرند . وقتی آفتابگردان با دست برداشت می شود ، بعضی از کشت کاران ارقام پا بلند ترجیح می دهند که خطوط در جهت شمالی – جنوبی باشد ، زیرا طبق ها در واگن هایی که در سمت مشرق خطوط کشیده می شود ، خم شده و به سادگی برداشت میشوند. بر اساس گزارشات کشت آفتابگردان در خطوط شرقی غربی و شمالی جنوبی تفاوتی در عملکرد دانه ، درصد روغن ، درصد دانه های درشت و وزن دانه ندارد ولی میزان خوابیدگی در خطوط شرقی غربی به طور معنی دار بیشتر است . سایر جهات نیز با استفاده از روش کشت دایره ای مطالعه شده است . خطوط شمالی جنوبی ممکن است کمی بر خطوط شرقی غربی ارجح باشند ولی اثر جهت خطوط بر تجارتی آفتابگردان درخور اهمیت نیست . مزارع تولید بذر هیبرید که نیازمند آزمایش طبق ها از نظر تولید گرده است ، بایستی در جهت شمالی جنوبی کشت شود تا فضای کافی برای مخلوط کشی باشد . در مزارع تحقیقاتی خطوط شرقی غربی با نصب اتیکت های کرت در منتهی الیه غالباً ارجح است زیرا تمامی طبق ها به سوی ارزیابی کننده می چرخند و کار ارزیابی کرت ها ساده تر است . آبیاری : تحت شرایط آبیاری کشاورزان می توانند به محصولی بالغ بر 5/3 تا 4 تن در هکتار دست یابند . برخلاف باور عموم ، آفتابگردان نیاز آبی بالائی ندارد و در حقیقت نیاز آبی آنها مشابه و یا کمتر از دیگر گیاهان زراعی تابستانه است . حضور آب فراوان در هنگام کاشت و به دنبال آن یک آبیاری سطحی در زمان غنچه دهی یا هنگام پر شدن دانه می تواند یک عملکرد متوسط تولید کند . استفاده از آبیاری های بیشتر در طی رشد رویشی گیاه می تواند عملکرد بالائی را به دنبال داشته باشد . آبیاری از رسیدن پیش از موعد و پیری زودرس جلوگیری می کند و امکان رسیدن نرمال را می دهد . بنابراین دانه حاصل از مزارع آبیاری شده غالباً دارای درصد روغن بیشتری است . مناطقی که آبیاری مهمترین منبع تامین آب است ، آبیاری سطحی با استفاده از جوی و پشته و راندن آب در فاروها انجام می گردد . آبیاری نشتی تاثیر ناچیزی بر ظهور بیماری دارد و محصول را افزایش می دهد ولی بر اثر آبیاری بارانی عملکرد و کیفیت را همراه با افزایش بیماری تحت تاثیر قرار می دهد . نیاز بیشتر آفتابگردان به آب از موقع گل کردن به بعد خواهد بود و چنانچه در موقع گل کردن ، گل آب آن به موقع انجام نگیرد دانه ها پوک خواهند شد . آفتابگردان را در مناطق گرمسیر هر 8 روز به 8 روز و در مناطق معتدله سرد هر 10 روز به 10 روز و در مناطق سردسیر بیش از ده به ده نوبت های آبیاری را در نظر می گیرند . آفتابگردان از کاشت تا برداشت به حدود 5 هزار متر مکعب آب نیاز دارد . زراعت آفتابگردان آبی از تنش رطوبت بین آبیاری ها دچار زحمت می شود . طبعاً جبران آسیب تنش رطوبت هم در آفتابگردان آبی و هم در آفتابگردان دیم حائز اهمیت است . کنترل علف های هرز : تحقیقات مربوط به علف های هرز آفتابگردان بر کنترل علف های هرز یک ساله متمرکز شده است . کنترل علف های هرز چند ساله با در نظر گرفتن دوره های آیش بین زراعت ها و یا کشت سایر زراعت ها در قالب تناوب انجام می شود . آفتابگردان را می توان به طور موفقیت آمیزی در مزارعی که دارای علف های هرز چند ساله است کشت کرد به شرط اینکه علف ها از طریق کولتیواتور زدن خطی زراعت موقتاً کنترل گردند . علف های هرز از نظر جذب رطوبت ، مواد غذایی موجود در خاک و گاهی نور و هوا با آفتابگردان رقابت می کنند . مقدار کاهش محصول بسته به گونه های علف هرز ، تراکم علف ، زمان فعالیت علف هرز و جوانه زدن بذر ، هوا و خاک متفاوت است . آفتابگردان به شدت با علف هرز رقابت می کند ولی سطح خاک را به سرعت نمی پوشاند تا از استقرار علف های هرز جلوگیری نماید . در تحقیقات انجام شده ارتفاع گیاه به عنوان شاخص رشد آفتابگردان به کار برده شده است که آفتابگردان در طول 2 هفته اولیه پس از جوانه زدن با کندی و سپس به طور سریع رشد می کند . علف های هرزی که در خلال دوره اولیه یعنی رشد کند آفتابگردان جوانه می زنند ، رقبای مهمتری برای آفتابگردان هستند تا آنهایی که در مراحل بعدی می رویند . با از بین بردن علف های هرز در سه هفته اولیه پس از جوانه زدن آفتابگردان ، از خسارت به محصول جلوگیری می گردد . برای کنترل و مبارزه با علف های هرز می توان از دو روش کنترل مکانیکی و استفاده از علف کش ها بهره جست . کنترل مکانیکی علف های هرز : وقتی که علف کش مصرف نمی شود ، کولتیواتور بیشترین اهمیت را دارد زیرا تنها راه عملی کنترل علف های هرز در خطوط کاشت آفتابگردان است . همچنین جانشین مناسبی برای علف کش ها به ویژه در مواردی است که علف کش ها قادر به کنترل علف های هرز نباشند . علف هایی که قبل از آفتابگردان می رویند می توانند با هرس زدن مزرعه یک هفته پس از کاشت و قبل از جوانه زدن آفتابگردان از بین بروند . کولتیواتور زدن بین خطوط روش اساسی کنترل علف های هرز آفتابگردان است . هنوز تنها روش عملی برای کنترل علف های هرز چند ساله است . جوانه زدن اولیه علف های هرز چند ساله را با کولتیواتور زدن قبل از جوانه زدن آفتابگردان می توان کنترل کرد . کولتیواتور زدن سریع بدون خطر صدمه زدن به بوته های آفتابگردان در همین زمان می تواند انجام شود . تنک و سله شکنی : برای افزایش عملکرد در آفتابگردان عمل تنک است تا دریافت * چون * و اکسیژن و غیره به بهترین نحو انجام گیرد لذا کاهش تراکم تعداد بوته بر روی خط مهم می باشد همچنین عملیات وجین و سله شکنی نیز باید به موقع حتی در چندین دفعه انجام گیرد ، معمولاً تنک کردن را در موقعی که گیاه 10 تا 15 سانتیمتر ارتفاع داشته باشد انجام می دهند آفتابگردان معمولاً می تواند یک یا دو بار کولتیواتور زده شود این کار ترجیحاً زمانی که ارتفاع بوته ها 15 سانتی متر شده است باید انجام شود تا کولتیواتور زدن را بتوان با سرعتی معقول و بدون پوشاندن بوته انجام داد . کولتیواتورها با استفاده از پنجه غازی علف های هرز را از بین می برند و به خاک جهت می دهند . تحمل به خشکی : آفتابگردان یک گیاه بسیار متحمل به خشکی نیست ولی غالباً در شرایطی که زراعت ها صدمه شدید می بینند ، محصول رضایت بخشی می دهد . ویژگی هایی که به عنوان عامل این واکنش برشمرده می شود عبارتند از : سیستم ریشه اصلی متراکم و به شدت منشعب ، قدرت گسترش ثانویه و نفوذ به اعماق بیش از دو متر است . گزارش شده که ریشه آفتابگردان بیش از ریشه های ذرت رطوبت خاک را جذب می کند . در سطوح بالای تنش رطوبت و حتی زمانی که برگ ها رشد نمی کنند ، فتوسنتز آفتابگردان ادامه می یابد . طبعاً دوره های کوتاه خشکی ممکن است عملکرد دانه را کاهش ندهد زیرا رشد گیاه به هنگام شب که تعرق پایین است ، می تواند انجام شود . دوره بحرانی عملکرد دانه حدود 20 روز قبل و 20 روز پس از پایان گل است . تنش رطوبتی باید در حدود 5 هفته از این چهل روز دوره بحرانی را شامل شود تا عملکرد کاهش یابد . تنش خشکی در دوره مصادف با گل دادن بیشترین صدمات را به عملکرد دانه وارد می سازد . عملکرد روغن بر اثر خشکی مصادف با 20 روزه پس از گل کردن بیشترین آسیب را می بیند . در خشکی شدید در زمان رسیدن بعضی از ساقه ها در 10 تا 60 سانتیمتری سطح خاک می شکنند . این عمل طریقی طبیعی برای کاستن از جمعیت گیاه است . خشکی شدید همچنین سبب خشکیدن برگ ها پیش از رسیدن می شود . این خزان برگ اهمیت چندان ندارد به شرط اینکه پس از گرده افشانی باشد . اما ملاحظات بعدی مشخص نمود که چیدن برگ ها به طور مصنوعی 1 یا 2 روز قبل از گل کردن عملکرد را به شدت کاهش می دهد . در آزمایشی وقتی که 4 یا 8 برگ پایین حذف شد ، عملکرد 30% کمتر از شاهدی بود که برگ های آن قطع نشده بود و وقتی تمامی 16 تا 20 برگ حذف شدند ، عملکرد تا 93% کاهش یافت . درصد جوانه زدن آفتابگردان در خاک های خشک بیشتر از بسیاری از زراعت ها است . در یک خاک شنی لومی دارای ضریب پژمردگی ثابت 6/8% ، آفتابگردان در رطوبت 8% به مقدار 73% و در رطوبت 9% به مقدار 89% جوانه زد . لیکن در اغلب مزارع برای جوانه زدن رضایت بخش تا سن ر طوبت کافی ضروری است . زنبورها : زنبورها نقش با ارزشی در محیط زندگی ما اجرا می کنند و اغلب در مزارع آفتابگردان به تعداد زیاد مشاهده می شوند . از این رو هنگام سمپاشی مزارع در زمان گلدهی باید به این مساله توجه شود . تاثیر زنبورها پرعملکرد هیبریدهای امروزی نسبتاً اندک است ، مگر افزایش اندک بالقوه در عملکرد و درصد روغن واریته های پرعملکرد . ولی در مزارع تولید بذر هیبرید قرار دادن 2 تا 6 کندو در هر هکتار ضروری است . برداشت : آفتابگردان از زمان کاشت تا زمان برداشت بسته به ارقام زودرس یا دیررس به سه ماه تا پنج ماه زمان احتیاج دارد . بوته آفتابگردان زمانی که رنگ پشت طبق از سبز به زرد تغییر کند از نظر فیزیولوژیکی رسیده است و آماده برداشت کردن است ، این تغییر معمولاً قبل از اینکه طبق ما به حد کافی و مناسب برداشت خشک شده باشند ، صورت می گیرد . برای کاهش ریزش زمان برداشت و خسارت پرندگان ، بسیاری از کشتکاران ترجیح می دهند آفتابگردان را در درصد رطوبتی بین 20 تا 25% برداشت کنند. دانه آفتابگردان برداشت شده با کمباین را میتوان بعداً در خشک کن ها خشک کرده و رطوبت آن به 5/9% رساند که رطوبت مطمئنی برای انبار کردن است . برداشت محصول آفتابگردان را با دست یا با کمباین انجام می گیرد . در برداشت با ماشین کمباین از هد مخصوص آفتابگردان استفاده می شود البته این کار را می توان با هد مخصوص غلات هم انجام داد ولی این امر سبب خسارتی تا حد 46% می شود . همچنین با انجام تنظیمات ضمائم آن شامل سرعت حرکت رو به جلو کمباین و سرعت سیلندرها یا کوبنده ها و تنظیم ضد کوبنده و باد می توان عملیات برداشت را با راندمان بالا انجام داد . خشک کردن : برداشت آفتابگردان در زمانی که رطوبت دانه ها 15-12% است نسبت به زمانی که بوته ها کاملاً خشک شده باشند با سرعت بالاتر و تلفات کمتری انجام می شود و بذرهای تمیزتری نیز به دست می آید . بنابراین ، زودتر برداشت کردن آفتابگردان مزیت های قابل توجهی دارد . آفتابگردان به علت فضاهای هوایی بزرگ و تراکم پائین دانه ها که به هوا اجازه می دهد به آسانی عبور کند به سادگی خشک می شود در خشک کردن نمونه هایی که مقدار زیادی خاک دارند باید توجه کافی مبذول شود ، چرا که این * به طور مستقیم در معرض حرارت قرار بگیرند به آسانی آتش می گیرند همیشه تجهیزات آتش نشانی را در دسترس داشته باشید و در صورت وقوع آتش سوزی به سرعت وارد عمل شوید . از آنجایی که معمولاً حرارت های بالا ضروری نیستند ، توصیه می شود به منظور کم کردن خطر آتش سوزی از دماهای 45 تا 50 درجه سانتی گراد استفاده کنید . اگر رطوبت در حدود 9% است ، هوادهی خالی کافی خواهد بود. انبارداری : برای ذخیره سازی سالم و مطمئن ، رطوبت بذرها باید کمتر از 9% باشد ( با 40% درصد روغن ) و در یک محل خنک نگه داری شوند و آشغال های گیاهی همراه بذر هم کم باشد ( کمتر از 4% ) . بوته هایی که درصد روغن آنها بالا باشد باید درصد رطوبت کمتر باشد مثلاً برای 80% روغن رطوبت بذر نباید بیش از 5/7% باشد . همچنین درصد بذرهای صدمه دیده هم باید کم باشد . برای کم کردن خطر حشرات انباری ، اطمینان حاصل کنید که خاک و ناحیه ذخیره بذر تمیز و عاری از باقیمانده بذر دیگر گیاهان هستند . برای آفتابگردان هیچ ماده شیمیائی برای انبارداری توصیه نشده است ، بنابراین رعایت نکات بهداشتی و هوادهی کافی بذرها ضروری است . از آلوده کردن نقاطی که قرار است آفتابگردان در آنجا ذخیره شود توسط سموم پایدار خودداری کنید . بذرهایی که به تازگی خشک شده اند را باید ابتدا برای چند روز پشت سر هم چک کرد ، زیرا تعیین درصد روغن بذرهایی که فوراً از خشک کن بیرون می آیند می تواند گمراه کننده و اشتباه باشد . بیماری های آفتابگردان : سفیدک داخلی یا پلاسموپارا : بیماری سفیدک داخلی یا پلاسموپارا که عامل آن قارچ plasmopara nalsteam می باشد یک * خاکزی بوده که می تواند ریشه ها را در هفته های اول جوانه زنی آلوده کند خاک های رسی فقیر با زهکش طبیعی ضعیف شرایط را برای آلودگی مساعدتر می کند . علایم مشخصه آن کوتاه ماندن بوته و نکروزه شدن برگ ها می باشد که با رنگ سبز روشن یا زرد رگبرگ های اصلی شروع شده و به کناره های برگ توسعه می یابد ( شکل B1) . رطوبت بالا یا شبنم در طول دوره رویش سبب می شود قارچ در پشت برگ ها به صورت توده سفید و پنبه ای شکل توسعه پیدا کند * به برگ های بوته های دیگر منتقل شده و آنها نیز * به تدریج که گیاه به رشد خود ادامه می دهد برگ ها چروکیده شده و از شکل طبیعی خود خارج می شوند و بوته های آلوده ممکن است از رشد باز مانند . بوته های آلوده معمولاً طبق هایی با اندازه معمولی تولید می کنند که رو به بالا باقی مانده و اغلب * فیزیولوژیک در این قارچ شناسایی شده است . هیبریدهای تجارتی موجود مقاوم به برخی * بیماری هستند ولی هیچ کدام از هیبریدهای تجارتی به تمام نژادها مقاوم نیستند . رعایت تناوب زراعی ، اجتناب از کشت در زمین های دارای زهکش طبیعی ضعیف و تاخیر در کاشت تا زمانی که درجه حرارت خاک برای برگ **** پوسیدگی نرم یا ریزوپوس : دو گونه قارچ Rhizopus arrhizus و R. stolonifer عامل پوسیدگی طبق در آفتابگردان هستند . این بیماری وقتی پشت طبق آفتابگردان شروع به قهوه ای شدن می کند به گیاه حمله می کند ( شکل 1) . آلودگی ممکن است توسط خراش هایی که توسط پرندگان یا تگرگ ایجاد می شود به وجود آید . این بیماری از طریق قطعات گیاهی آلوده در سطح خاک پراکنده می شود و آلودگی بذری نقش چندانی در گسترش آن ندارد . دمای بالا ( 24 تا 27 درجه سانتیگراد ) و بارندگی فراوان ( برای گسترش بیماری حضور آب آزاد یا شبنم به مدت چند ساعت ضروری است ) که بین آنها دوره های خشکی وجود داشته باشد برای اسپوردهی قارچ مناسب است . راه های مبارزه با به شرح زیر است : - از بین بردن بقایای گیاهی - افزایش فاصله زمانی دو کشت آفتابگردان در توالی های زراعی - اگر خطر مرگ گیاهچه وجود دارد ، بذرها را با قارچ کش تیمار کنید . این بیماری ممکن است با بیماری سپتوریا اشتباه شود . راه تشخیص این دو بیماری در این نکته است که لکه های برگی در سپتوریا هرگز روی رگبرگ ها دیده نمی شوند . بعضی از ارقام آفتابگردان و مشخصات آن به شرح ذیل استفاده می شود : نام رقم : آذرگل نوع رقم : هیبرید ارتفاع بوته : 175-165 سانتیمتر طول دوره رویش : 110-100 روز وزن هزار دانه : 80-70 گرم میزان روغن : 49 درصد واکنش به بیماری ها : مقاوم به بیماری های پلاسموپارا و زنگ آفتابگردان متوسط عملکرد : 4-7/3 تن در هکتار مناطق مناسب کشت نام رقم : Hysun33 نوع رقم : هیبرید ارتفاع بوته : 175-165 سانتیمتر طول دوره رویش : 110-100 روز وزن هزار دانه : 80-70 گرم میزان روغن : 47 درصد واکنش به بیماری ها : مقاوم به بیماری های پلاسموپارا و زنگ آفتابگردان متوسط عملکرد : 4-7/3 تن در هکتار مناطق مناسب کشت نام رقم : All star نوع رقم : هیبرید ارتفاع بوته : 130-140 سانتیمتر طول دوره رویش : 85-95 روز وزن هزار دانه : 80-70 گرم میزان روغن :45 درصد واکنش به بیماری ها : مقاوم به بیماری پلاسموپارا متوسط عملکرد :3-5/2 تن در هکتار مناطق مناسب کشت نام رقم : Hysun25 نوع رقم : هیبرید ارتفاع بوته : 175-165 سانتیمتر طول دوره رویش : 110-100 روز وزن هزار دانه : 80-70 گرم میزان روغن : 46 درصد واکنش به بیماری ها : مقاوم به بیماری های پلاسموپارا و زنگ آفتابگردان متوسط عملکرد : 7/3-5/3 تن در هکتار مناطق مناسب کشت نام رقم : CMS26*R103 نوع رقم : هیبرید ارتفاع بوته : 150-140 سانتیمتر طول دوره رویش : 90-80 روز وزن هزار دانه : 75-65 گرم میزان روغن : 44 درصد واکنش به بیماری ها : مقاوم به بیماری پلاسموپارا متوسط عملکرد : 3-5/2 تن در هکتار مناطق مناسب کشت نام رقم : زاریا نوع رقم : آزاد گرده افشان (OP) ارتفاع بوته : 165-150 سانتیمتر طول دوره رویش : 105-95 روز وزن هزار دانه : 77-66 گرم میزان روغن : 47 درصد واکنش به امراض : حساس به بیماری ها متوسط عملکرد : 5/2-2 تن در هکتار مناطق مناسب کشت : گلستان ، مازندران ، خراسان ، همدان و استان مرکزی نام رقم : Master نوع رقم : آزاد گرده افشان (OP) ارتفاع بوته : 145-140سانتیمتر طول دوره رویش : 100-90 روز وزن هزار دانه : 80-70 گرم میزان روغن : 50 درصد واکنش به بیماری ها : مقاوم به بیماری پلاسموپارا تراکم کاشت :80-60 هزار بوته در هکتار متوسط عملکرد : 4-7/3 تن در هکتار مناطق مناسب کشت نام رقم : Lakumka نوع رقم : آزاد گرده افشان (OP) ارتفاع بوته : 145-140سانتیمتر طول دوره رویش : 100-95 روز وزن هزار دانه : 80-70 گرم میزان روغن : 45 درصد واکنش به بیماری ها : مقاوم به بیماری پلاسموپارا تراکم کاشت :80-60 هزار بوته در هکتار متوسط عملکرد : 4-7/3 تن در هکتار مناطق مناسب کشت کد رقم : SHF81/85 نوع رقم : هیبرید نام والد مادری : A F81-196 نام والد پدری : R F81-75 ارتفاع بوته : 175-155سانتیمتر طول دوره رویش : 95-85 روز وزن هزار دانه : 65-55 گرم متوسط عملکرد : 4-7/3 تن در هکتار واکنش به بیماری ها : مقاوم به بیماری های پلاسموپارا و زنگ آفتابگردان واکنش به تنش خشکی : متحمل متوسط عملکرد : 4-7/3 تن در هکتار مناطق مناسب کشت : گلستان ، مازندران ، آذربایجان غربی ، آذربایجان شرقی ، خراسان ، سمنان ، زنجان ، اصفهان ، قم ، فارس و استان مرکزی و کشت دوم استان های قم ، مرکزی ، اصفهان ، فارس و کرمان کد رقم : SHF81/90 نوع رقم : هیبرید نام والد مادری : A F81-112 نام والد پدری : R F81-82 ارتفاع بوته : 185-165سانتیمتر طول دوره رویش : 100-90 روز وزن هزار دانه : 65-55 گرم متوسط عملکرد : 4-7/3 تن در هکتار مناطق مناسب کشت : کشت اول در استان های گلستان ، مازندران ، آذربایجان غربی ، آذربایجان شرقی ، خراسان ، سمنان ، زنجان ، اصفهان ، قم ، فارس و استان مرکزی بعضی ارقام دیگر قابل استفاده : رقم رکورد – رقم ونیمیک 8931 – رقم آرماویدیسکی ارقام هیبریدی مانند شفق – مهر – آذرگل – گلدیس فصل دوم 1- شناخت موقعیت جغرافیایی کالپوش : منطقه کالپوش در شمالی ترین نقطه استان سمنان در بین کوه های البرز که 90 درصد کشاورزی به صورت دیم انجام می گیرد . این منطقه از سمت شمال و شمال غرب به استان گلستان و از سمت جنوب به منطقه میامی و از سمت شرق به استان خراسان شمالی متصل می باشد فاصله این منطقه به شهرستان شاهرود حدود 160 کیلومتر و مرکز استان یعنی شهر سمنان حدود 350 کیلومتر می باشد . آب و هوای منطقه : این منطقه دارای آب و هوای سرد کوهستانی می باشد . شاید صحبت کردن در خصوص آب و هوای این منطقه کمی مشکل باشد و نیاز به تخصص بسیار بالا باشد اگر شمالی ترین نقطه کالپوش را حاشیه جنوبی جنگل گلستان در رو